MALATYA (İHA) – Selçukluların en şaşalı devrine ilişkin han, 800 yıldır vakte direniyor
MALATYA – Selçukluların en şaşalı periyodunda en kıymetli lojistik üstlerinden biri olan Malatya‘da inşa edilen Şişman Han, yaklaşık 800 yıldır geçen vakte inat ayakta duruyor.
Bir periyot en kıymetli lojistik merkezlerinden olan Malatya‘da bilimsel çalışmalarla tespit edilen 6 kervan ve 21 kervansaray ortasında yer alan Şişman Han, yapıldığı 1230 yılından günümüze kadar geçen 8 asırlık vakitte hiç bir tamirattan geçirilmediği bilinmemesine karşın kalıntıların büyük bir kısmı vakte inat ayakta duruyor. Malatya‘nın yaklaşık 20 kilometre doğusunda yer alan eş odaklı ve 3 şahınlı yapısı ile 800 yıldır ayakta kalan Şiman Han, Anadolu’daki tespit edilen 8 eş odaklı hanlardan biri olma özelliği bulunurken, yapıldığı tarih ve mimarisi ile de Anadolu Selçukluların siyasi ve askeri alanda olduğu üzere kültür, sanat ve ticaretin de doruğa ulaştığı devrin ispatı özelliğini taşıyor. Hanı görme ve kendi inceleme fırsatı bulan sanat tarihçileri ise hanı akla yatkın tasarlanmış yüksek zevki selim örneği olarak nitelendiriyor. Hanı inceleyen ve kendi imkanları ile araştırma fırsatı bulan sanat tarihçilerinden olan İnönü üniversitesi Hoş Sanatlar Tasarım Fakültesi Öğretim Vazifelisi Levent İskenderoğlu, Malatya‘daki Şiman hanın, yapıldığı 13. Yüzyıl Anadolu Selçukluların siyasi ve askeri gücünün tepeye ulaştığı Anadolu’da emniyet, huzur ve refahın tam olarak sağlandığı, bu ortamda kültürün, sanatın ve ticaretin son derece geliştiği bir devir olduğunun ispatı şekilinde asırlardır ayakta bulunduğunu kaydetti.
Yapıldığı periyotta Malatya‘nın da çok kıymetli bir lojistik üssü olduğunu ve o devir orta doğuya ve Asya’ya açılan en değerli koridorlardan birinde yer aldığını da hatırlatan İskenderoğlu, “Şişman Han Malatya‘nın yaklaşık 20 kilometre doğusunda yer alan 1230’lu yıllara tarihlenen eş odaklı, 3 sahınlı bir yapıdır. Anadolu’da rastgele bir tamirata mevzu olmadığı halde ayakta kalabilen kervansaraylardan bir tanesidir” dedi.
Malatya‘nın tarihi ehemmiyetine de dikkat çeken İskenderoğlu, “Malatya Selçuklular periyodunda çok değerli bir lojistik merkezdi. Doğu batı ortasında değerli bir köprü olan Anadolu kıtası, Anadolu Selçukluları tarafından o periyotta, güvenliği sağlanmış, iktisadı düzgünleştirilmiş ve refah seviyesi yükseltilmiş bir coğrafya. Bilhassa ipek yolunun en ticari açıdan en etkin coğrafyası diyebiliriz. Malatya ise bu alanda Orta Asya’ya ve orta doğuya açılan değerli bir kapı olarak yer almaktaydı. 13 yüzyıl devletin son derce güçlü olduğu altın bir çağ olarak nitelendirilebilir. Birçoğu devlet tarafından finanse edilen bir kısmı ise vakıf sistemi içerisinde işletilen bu kervansaraylar yolculara ve tüccarlara üç güne kadar fiyatsız yeme, içme ve konaklama hizmeti vermiştir. Ayrıyeten kimi kervansaraylarda, tabip, terzi, nalbant üzere hizmetlerinde verildiği bilinmektedir. Bu devlet tarafından sağlanan menzil hizmetleri o periyot ticaretinin güçlü oluşunda hayli tesirli olmuştur” sözlerini kullandı
Şiman Han’ın mimarisi
Şişman Hanın mimarisi ive özelliklerini de anlatan İskenderoğlu, “Şişman Han gibisi Anadolu’da yedi tane eş odaklı kervansaray daha tespit edilmiş durumdadır. Yüklü olarak kabayonu köşeler de ise kesme taş kullanılan şişman han üç sahınlı ve üzeri tonoz örtü ile kapatılmış bir yapıdır. Tonozların üzerinde kalınca bir toprak katmanı bulunmaktaydı. Tabi bugün tonozların büyük ölçüde çöktüğü gözlemlenmektedir. Tonoz altlarında ki nişler daha evvel burada var olan ahşap üst örtünün izleridir. Aslında kervan saraylar yapıları prestiji ile askeri açıdan da hücumlara karşı muhkem yapılardır. Şişman hanında duvar kalınlıkları ortalama bir buçuk metredir. Doğu batı istikametinde yaklaşık 27 metre kuzey güney istikametinde ise yaklaşık 19 metre uzunluğu olan yapının kapalı alanı yaklaşık 450 metre karedir. Sahın tabanlarında yaklaşık 2 metre taban dolgusu mevcuttur. Orta sahın daha çok yolcuların konaklaması için yan sahınların ise hayvanların barındığı alan olarak tasarlanmıştır. Ön kısmında ise şu an duvar izlerini görebildiğimiz açık bir servis alanı mevcuttur. Şişman çayının yaklaşık 20 metre batısında yer alan şişman hanın tekrar yaklaşık 20 metre güney doğusunda şu an Karakaya baraj gölü suları altında olan bir su sarnıcı mevcuttur. Ayrıyeten şişman çayı üzerinde eski kervan yolunun bir kalıntısı olan taş köprünün de ayakları gözlemlenebilmektedir. Tüm özellikleri ile ayağa kaldırılması gereken bir yapı. Bir an evvel paklık hafriyatlarının yapılıp, röleve restitüsyon ve onarım projelerinin hazırlanması ve daha fazla yıpranmaya maruz kalmadan ayağa kaldırılması, ömrünün uzatılması ve turizme kazandırılması gereken değerli bir yapı” formunda konuştu
Şişman han ve kervan yolları ile ilgili ayrıntılı bir bilimsel araştırma yapılması gerektiğini de vurgulayan İskenderoğlu, yapılacak ayrıntılı bir çalışmada gereken bilimsel dayanağı vermeye hazır olduğunu da kelamlarına ekledi.
