Rekabet Kurumu, tarım eserlerinde fiyat istikrarının sağlanması için zincir marketlerin alıcı güçlerinin sonlandırılması ve Ticaret Bakanlığı nezdinde haksız ticaret uygulamalarına yönelik önlemlerin hayata geçirilmesi teklifinde bulundu. Kurumun, tarım eserleri alanında yürütülen bölüm incelemesi kapsamında hazırladığı “Yaş Zerzevat ve Meyve Dal İncelemesi Raporu” tamamlandı. Rapordan yapılan derlemeye nazaran, yaş zerzevat ve meyveler, çok sayıda el değiştirerek, toplayıcı, simsar, komiteci, tüccar üzere ortacılar yoluyla tüketiciye ulaştırılıyor. Yaş meyve ve sebzede üretici örgütlenmesinin arzulanan seviyede olmaması, pazarlama kanalının uzamasına ve tüketicinin ödediği paradan üreticinin eline geçen ölçünün düşmesine yol açıyor.
ESERLERİN PAZARLANMASI ÖZEL BÖLÜM TARAFINDAN YAPILIYOR
En son eser fiyatlarında yaşanan fiyat artışı yahut düşüşü sonraki yıl üretimini de direkt etkilerken, üretim eksikliği yahut fazlalığı ortaya çıkıyor. Bu durum, ziraî eser fiyatlarındaki istikrarsızlığın en kıymetli nedenlerinden birini oluşturuyor. Ziraî eserler, iklim, hava şartları, kuraklık, hastalık, coğrafya üzere faktörlere bağlı olması nedeniyle de etkileniyor. Yaş meyve ve sebzelerin çabuk bozulabilir eserler olmaları, depolama imkanlarının yetersiz, raf ömürlerinin kısa olması da fiyat hareketliliğine neden oluyor. Türkiye’de bu eserlerin pazarlanması özel bölüm tarafından yapılırken, üreticiden tüketiciye olan pazarlama kanalında ekseriyetle komiteci, tüccar ve perakendeciler misyon alıyor. Ziraî üretim gerçekleştiren oyuncular kıymetli oranda rekabet ederken, bu oyuncular gereksinimleri olan girdileri çoğunlukla “oligopol” piyasalardan sağlıyor. Kelam konusu sorunun üreticiler üzerindeki tesirinin hafifletilmesi gerekiyor. Bu imkanın sağlanamadığı durumda ise tarım sanayisinin karlılıktan uzaklaşması ve üretim ölçüsünün azalması ve hasebiyle eser fiyatlarının artması bekleniyor.
“ÜLKE ÇAPINDA MERKEZ BİRLİĞİ OLUŞTURULSUN”
Küçük çiftçiler, eserlerini satarken çoğunlukla aracı tüccar ya da komitecilerle karşı karşıya kalıyor. Bu elden ele geçişler sonucunda eserin fiyatı artıyor ve bu yüksek fiyat tüketici talebinin düşmesine neden oluyor. Üretici ile tüketici ortasında rol oynayan aracıları ortadan kaldırma ve aracıların elde ettiği çıkarı en aza indirme konusunda tarım satış kooperatiflerinin kıymetli bir rolü bulunuyor. Raporda, bağımsız olarak faaliyet gösteren bir tarım satış kooperatifinin, mahallî aracılarla rekabet edebilmesine, kimi aracıları ortadan kaldırabilmesine ve ortaklarına kimi teknik avantajlar sağlayabilmesine rağmen birtakım eserlerin imalatını ya da ihracatını elinde bulunduran büyük tüccar ve sanayicilerle rekabet etmesi için bölge çapında birlikler ve ülke çapında bir merkez birliği oluşturmaları önerildi.
“TEDARİK ZİNCİRİNDEKİ AKTÖRLERİN GÜÇLERİ SINIRLANDIRILMALI”
Kelam konusu raporda zincir marketlerin hisseleri da ele alındı. Buna nazaran, sırf 4 teşebbüs pazarın yarısından fazlasına hakim durumda. Pazardaki en büyük 10 oyuncuya bakıldığında ise bu sayı yüzde 63 düzeylerine ulaşıyor. Sayılar, organize perakende pazarı içerisinde ağırlaşma oranlarının yıllar prestijiyle önemli oranda arttığını gösteriyor. Perakende dalında süpermarketlerin hissesinin artıyor olması eserlerin üretildiği, paketlendiği ve tedarik edildiği pazarı da şekillendirmeye başladı. Bu ağırlaşmanın sonuçlarından biri de bu yapıların tedarik zincirindeki alıcı gücünün artışı olarak ortaya çıktı. Satışların peşin, ödemelerin uzun vadeye yayılması zincir marketlere değerli bir fon kaynağı yaratıyor. Ziraî üreticilerin, zincirin öteki aktörleri karşısında müzakerelerinde çok az pazarlık gücüne sahip olduğu belirtilen raporda, tedarik zincirindeki öbür aktörlerin güçlerinin sonlandırılması durumunda, çiftçilerin gelirlerinin artırılması, arz güvenliği ve tüketici fiyatlarının makul düzeylere gelmesi, gayelere birlikte ulaşılabilmesinin mümkün hale geleceği tabir edildi.
“ALICI GÜCÜN BERBATA KULLANILMASI ENGELLENMELİ”
Perakendecilerin gücü, tedarikçiler üzerindeki tesirlerinin yanı sıra tüketici tercihlerinin azalması, daha yüksek fiyatlar ve inovasyon üzerindeki sonuçları ile tüketiciyi de etkiliyor. Perakendeciler pazarda sahip oldukları güç nedeniyle tüketici talebini, tüketicilerin neyi, nasıl ve nerede satın aldıklarını şekillendiriyor. Süpermarketlerin perakende düzeyindeki pazar gücü ve tedarik düzeyinde sahip oldukları alıcı gücü birbirini güçlendiriyor. Pazar gücü arttıkça perakendeci daha uygun şartlarda alım yapabilir ve daha düşük fiyatlarla bu eserler tüketiciye sunulabilir. Bu durum da pazar gücünün artmasına neden oluyor. Raporda, süratli tüketim malları perakendeciliği alanında faaliyet gösteren teşebbüslerin gerek pazar hisseleri gerekse alıcı güçleri kıymetli ölçüde arttığından alıcı gücünün berbata kullanılmasını önlemek gayesiyle düzenlemeler yapılması gerektiği bildirildi.
“TARIMSAL GİRDİLERLE YERLİ ÜRETİM SAĞLANMALI”
Raporda, tarım piyasalarında hem arz güvenliği hem de fiyat istikrarı açısından alınması gereken tedbirlere ait tekliflere de yer verildi. Buna nazaran, Türkiye’de ziraî üretim, en kıymetli girdi kalemleri olan akaryakıt, gübre, tohum ve ilaçta ithalata ve dolayısı ile döviz kuruna bağımlı olunması nedeniyle epey maliyetli. Bu nedenle kısa devirde kelam konusu girdilerin sübvanse edilmesi, uzun devirde ise bu alanlarda olabildiğince yerli üretimin sağlanması hem fiyatlar hem de arz güvenliği için ehemmiyet taşıyor. Kâfi üretimin sağlanması için ihracat ve ithalat siyasetleri da dahil olmak üzere, “üretim planlaması” yapılması, bunun için Tarım ve Orman Bakanlığı nezdinde komite oluşturulması, destekleme siyasetleri, üretim planlaması kapsamında tekrar ele alınması rapordaki tavsiyeler ortasında yer aldı.
PİYASA ŞEFFAFLIĞININ ARTIRILMASI GÜNDEMDE
Tedarik zincirinin uzunluğunun kısaltılması için aracıların (tüccar, komiteciler, nakliyeciler, depolama) üstlendikleri işlevlerin üretici birlikleri vasıtası ile yerine getirilmesi, bu çerçevede üretici birliklerinin yine yapılandırılması, Tarım ve Orman ile Ticaret bakanlıkları önderliğinde kurul oluşturulması gerektiği belirtildi. Raporda, çiftçilerin gelirlerinin artırılmasına yönelik takviye düzeneklerinin artırılması, ziraî dayanaklar ekim öncesi açıklanması ve bunun uzun periyotlu olması, mecburî fiyat bildirimleri yanında üretim, kapasite, stok, ticaret üzere piyasa datalarına çiftçilerin ulaşması için piyasa şeffaflığının artırılmasına yönelik sistemlerin hayata geçirilmesi önerildi. İstenmeyen üretim ölçüsü dalgalanmasının önüne geçmek için tarım dalında çiftçilerin üretim tercihlerini şekillendirmeleri için aktüel ekim datalarının olabildiğince şeffaf halde paylaşılması rapordaki tavsiyeler ortasında yer aldı.
BAKANLIK HAKSIZ UYGULAMALARA KARŞI ÖNLEM ALMALI
Ziraî üretimin devamlılığın sağlanabilmesini için risk idaresi kapsamında ziraî sigortaların yaygınlaştırılması ve müdafaanın artırılması gerektiği belirtilen raporda, tarımın finansmanı için yeni sistemler geliştirilmesi ve finansman maliyetlerinin aşağıya çekilmesinin ehemmiyetine işaret edildi. Raporda, zincir marketlerin alıcı güçlerinin sonlandırılması için Ticaret Bakanlığı nezdinde haksız ticaret uygulamalarına yönelik önlemlerin hayata geçirilmesi ve bu uygulamaların sıkı bir formda denetlenmesi gerektiği de kaydedildi.
