Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Ayşe Sağduyu Kocaman, hala dünyada yaklaşık 3 milyon, ülkemizde ise 50 bin MS hastası olduğunu belirterek “MS (Multipl Skleroz), genetik yatkınlık yerinde çevresel faktörlerin tesiriyle ortaya çıkan, tesirini merkezi hudut sisteminde gösteren bağışıklık sisteminde düzensizliğin neden olduğu kronik bir hastalıktır. Yaklaşık bir buçuk yıldır tüm dünyayı derinden etkilemeye devam eden Covid-19 pandemisi, birinci klinik bulgularını yaşayan MS hastalarının teşhisinde gecikmelere neden oluyor. Ayrıyeten MS hastalarının pandemi müddetince MS ilaçlarına orta vermeleri gerektiği üzere toplumda gerçek sanılan birçok yanlış niyet, tedavide aksamalara yol açabiliyor.” diyor.
MS hastalarının Covid-19’a yakalanma riski çok yüksektir!
MS’in bağışıklık sisteminin yetersiz çalışması sonucu ortaya çıkan bir hastalık olduğu ve bu nedenle MS hastalarının Covid-19’a yakalanma riskinin çok yüksek olduğu niyeti hakikat değil. Bilakis MS bağışıklık sisteminin fazla ve sistemsiz çalışması sonucu ortaya çıkar. Olağan fonksiyonu bedenimizi dışarıdan gelen zararlılara karşı korumak olan bağışıklık sistemi değişik nedenlerle merkezi hudut sistemi olarak tanımlanan beyin ve omurilikteki ‘akson’ dediğimiz hudut liflerine ve onları çevreleyen ‘miyelin’ ismi verilen kılıfa ziyan verir. Akson ve miyelindeki hasar sonucunda hudut iletimi yavaşlar, vakit zaman tümüyle durabilir. Böylece hudutların ilettiği ikazlar, bu ihtarların aktifliğe dönüşeceği dokularda algılanamaz ve nörolojik fonksiyon bozukluklarına yol açar. Bu nedenle de MS’i tedavi etmek için öncelikle bağışıklık sistemini düzenleyici tedaviler veririz. Şayet bu tedavilerden istediğimiz karşılığı alamazsak bağışıklık sistemini baskılayıcı tedavilere geçebiliriz. MS’li bireylerin Covid-19’a yakalanma riski maske, hijyen ve ara kurallarına dikkat ettikleri sürece toplumdan farklı değildir. Sırf atak nedeniyle yüksek doz kortizon aldıkları günlerde ve bağışıklık sistemini baskılayan tedavi alanlarda bu kurallara çok daha dikkat edilmesi gerekir.
MS’li bireylerin Covid-19 aşısı olmaları sakıncalıdır!
Tüm MS hastalarına Covid aşısını öneriyoruz. MS’de canlı virüs aşısının yapılması atakları tetikleyebilir. Lakin ülkemizdeki Covid aşıları canlı virüs aşısı değildir. Bu nedenle hangi aşıya erişirlerse kesinlikle aşı olmaları gerekir. Covid aşılarının MS’li bireyler üzerinde şimdi bildirilmiş olumsuz bir tesiri bulunmamaktadır. Fakat aşının tesirli olabilmesi için uygulama vakti kıymetlidir; bağışıklık sistemini baskılayan tedavileri alan bireylerde aşı uygun vakitte yapılmazsa tesirli olmayabilir. Bu nedenle hastalarımızın uygun zamanlama ile aşı yapılması konusunda tabiplerine müracaatlarında fayda vardır.
MS hastaları pandemi müddetince MS ilaçlarına orta vermelidir!
MS tedavisinin bilhassa hastalığın erken devirlerinde aralıksız sürdürülmesi ilerdeki yıllarda oluşabilecek özürlülüğü engellemesi açısından çok kıymetlidir. Pandemi müddetince tedavilerinin aksatmadan sürdürülebilmesi için ilaç raporları uzatılmış ve hastalarımız ilaçlarını sıkıntısız almışlardır. Sadece hastanede damar yolundan uygulanan, bağışıklık sistemini baskılayan birtakım tedavilerin uygulama aralıkları açılarak hastaların pandemiden olumsuz etkilenmemesine çalışılmıştır. MS ilaçlarını sistemli kullanan hastalarımızın Covid-19’a yakalansalar da obezite, diyabet, hipertansiyon ve gibisi öbür kronik hastalıkları olmadığı sürece hastalıklarına ya da ilaçlarına bağlı özel bir sorun yaşamadıklarını gözlemledik.
MS’in teşhisini erken devirde koymak mümkün değildir!
MS, şahıstan bireye değişken belirti ve bulgularla başlayabilir. Bu belirtiler hastalığın başlangıç periyotlarında çoklukla zaten de düzelebildiği için hastaların tabibe başvurması ve teşhis alması gecikebilmektedir. Halbuki erken teşhis ve uygun tedavinin mümkün olan en erken vakitte başlanması merkezi hudut sistemine olan saldırıyı engelleyerek hudut hücrelerinin ve iletim uzantılarının korunmasına neden olur. Bu da klinik olarak bize özürlülüğün engellenmesi manası taşır. MS’in klasik belirtileri ortasında görme azalması, görme kaybı, çift görme, dengesizlik, kol yahut bacakta ya da her iki bacakta güçsüzlük, uyuşukluk ve gövdede hissedilen duyu değişikliği sayılabilir. Bu belirtilerden rastgele birini yaşayan bireylerin mümkün olan en kısa vakitte bir nöroloji uzmanına başvurmasıyla teşhis süreci başlar. MS konusunda tecrübeli bir nörolog, detaylı hikaye ve muayene ile klinik olarak MS’nin ön teşhisini koyabilir. Tanıyı kesinleştirmede öbür kıymetli kural ise MS ile karışabilecek öteki hastalıkların dışlanmasıdır. Bu nedenle beyin ve omuriliğin Manyetik Rezonans (MR) görüntüleme ile kıymetlendirilmesi çok değerlidir. Kimi olgularda kesin teşhis için beyin omurilik sıvısının (BOS) incelenmesi, elektrofizyolojik testler ve kan testleri de gerekebilir.
MS’in tedavisi yok!
Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Ayşe Sağduyu Kocaman “MS günümüzde tedavi edilebilir hastalık haline gelmiştir. Lakin karşımızda kronik bir hastalık olduğunu, bu nedenle tedavinin de uzun soluklu olacağını akılda tutmak gerekir. MS tedavisinde gaye hastalık aktivitesinin mümkün olan en erken devirde denetim altına alınması, atakların önlenmesi ve özürlülüğün engellenmesidir. Geçtiğimiz son 15 yılda bu bahiste çok değerli yol alınmıştır. Birinci atağı ile bize başvuran hastanın teşhisini koyup atağını kortizon tedavisi ile geçirdikten sonra atak önleyici tedavi verme bahtımız var. MS’in seyrini değiştiren tedaviler temel olarak ataklı seyirli MS hastalarında ve hastalığın erken evrelerinde en yüksek tesire sahiptir. Bu nedenle hastaların tedaviye ahenkleri çok değerlidir. Her hasta için, hasta özelinde karar verilerek uzun devir kullanılması gereken tedaviye başlıyoruz ve hastalarımızı yakın izleme alıyoruz. Teşhis konduktan sonraki birinci 10 yıl çok kıymetli, çoklukla hastalığın nasıl seyredeceği bu devirde muhakkak oluyor. Elbette çevresel faktörlere bağlı olarak ikinci, hatta üçüncü 10 yılda da hastalığın seyrinde değişiklik mümkünlüğü var. Fakat yakın doktor izlemi ile hastalık aktivitesini kıymetlendirerek gereğinde ilaç değişikliklerine de gidebiliyoruz.
MS’li bayanların gebe kalması sakıncalı! YANLIŞ!
DOĞRUSU: Bayanlarda erkeklere oranla yaklaşık 2,5 kat daha fazla görülen MS, bilhassa 20-40 yaş ortası genç erişkinlik devrinde yani doğurganlık çağında ortaya çıkar. MS hamile kalmaya, doğurmaya katiyen mahzur değildir. Hastalık aktivitesini denetim altına alan uygun tedavilerle, uygun zamanlama yaparak hastalarımız elbette doğurabilir ve emzirebilir. Son yıllarda tedavi seçeneklerimizin artması hastalarımızı olduğu kadar biz doktorları de çok rahatlattı. Gebelik öncesi uygun tedavi planlanarak, gebelik sırasında çoklukla bağışıklığı düzenleyici tedavilere orta verip doğum sonrasında hastalık aktivitesine nazaran yeniden uygun tedavilerle emzirme süreci de geçtikten sonra birebir ya da diğer tedavilerle devam etmek mümkün. Değerli olan hastalarımızın hastalık aktiviteleri yatıştıktan sonra gebelik planlamalarını doktorlarıyla birlikte yapmaları!
MS hastaları güneşe çıkmamalı!
Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Ayşe Sağduyu Kocaman “En sık duyduğum yanlış inanış bu diyebilirim. Yapılan çalışmalar hastalığın oluşum sürecinde genetik özellikler yanısıra D vitamini eksikliğinin de kıymetini ortaya koymuştur. Çağımızda özelliklerde büyük kentlerde ömür şartları şahısların güneşi daha az görmesine, bu nedenle de sıkça karşılaştığımız D vitamini eksikliklerine yol açmaktadır. En sağlıklı D vitamini kaynağı da güneştir. Güneş MS hastalarını olumsuz etkilemez. Yaz aylarında güneş ışınlarının dik geldiği öğle saatlerinde kol ve bacaklara güneş kremi sürmeden 20-30 dakikalık güneş ışığı almak D vitamini depolarını doldurma açısından önerdiğimiz bir durumdur. Ailesinde cilt kanseri olanlar elbette bu bahiste daha dikkatli olmalılar. MS’li bireyler sıcak ortamlarda hudut iletimi yavaşladığı için kendilerini daha yorgun hissedebilirler, lakin bu gelip süreksiz bir durumdur ve hastalık seyri üzerinde olumsuz bir tesiri yoktur” diyor.
MS hastaları idmandan kaçınmalı, çok yorulmamalı!
MS’li bireyler kendini herkesten daha yorgun hissedebilirler. Fakat bu yorgunlukla başa çıkmanın tek yolu mümkün olduğunca idman yapmak ve hareketli olmaktır. Hareketsizlik MS’li bireyleri herkeste olduğundan daha çok tesirler. Bilhassa yürüme zahmeti olan hastalarımıza hareketsiz kalmamalarını, nizamlı yürüyüş ve idman yapmalarını öneriyoruz. Hareketsiz kalan hastalarımızda evvelden var olan özürlülük bulgularında artış kaçınılmazdır. Bu nedenle MS’li bireylerin özürlülüğü engellemek için doktorlarının önerdiği ilaçları kullanmaları yanısıra tertipli idman yapmaları, sağlıklı beslenmeleri, kilo almamaları ve sigara içmemeleri hayli değerlidir.
MS’li her hasta bir gün tekerlekli sandalyaye bağımlı hale gelir! YANLIŞ!
DOĞRUSU: MS, hastaların yüzde 85’inde ataklar ve düzelmelerle seyreder. Yüzde 15 olguda ise hastalığın atak olmaksızın giderek artan yürüme ve istikrar bozukluğu ile kendini gösteren birincil ilerleyici formunu görürüz. Son yıllarda MS teşhis ve tedavisinde sahiden çok süratli gelişmeler yaşandı. Yakınması birinci ortaya çıktığında doktora başvuran hastalara hastalığın en başında teşhis koyabiliyoruz. Ataklı seyirli MS hastalarında miyelin yıkımı ve akson hasarına neden olan inflamasyonu erken periyotta denetim altına alabiliyoruz. Böylece eskiye oranla özürlülük oranlarında önemli azalma oldu. Artık polikliniklerimizde tekerlekli sandalyeye bağımlı hastamız hakikaten çok az. Tedavi süreci yeterli yönetilen hastalarda özürlülüğün engellenebildiğini görüyoruz. Tüm MS’li bireylerin az bir kısmını oluşturan başlangıçtan itibaren ilerleyici tip MS’de tedavi seçeneklerimiz ne yazık ki hala kısıtlı. Klinik ya da radyolojik aktivitenin sürdüğü ilerleyici faza geçmiş hastalarda yeni tedavi seçenekleri için bir baht varken başlangıçtan itibaren ilerleyici seyri olan, klinik ya da radyolojik aktivitenin olmadığı hastalarda şimdi olmak istediğimiz noktada değiliz. Fakat bu alanda da çok sayıda çalışma devam ediyor.
MS tedavisi ömür uzunluğu sürer, tedaviyi kesmek mümkün değildir!
MS, hastaların yüzde 85’inde 20-40 yaş ortası genç erişkinlik devrinde ortaya çıkar. Bu yaşlar bağışıklık karşılıklarının en yüksek olduğu yaşlardır. Şahıslar yaşlandıkça hastalığın aktivitesi yavaşlar, hatta kaybolabilir. Çoklukla 50-55 yaşından sonra uzun müddettir hastalık aktivitesi belirtisi göstermeyen bir diğer deyişle stabilleşen hastalarda tedaviyi kesip izliyoruz. Bazen hastalık tekrar aktifleşebiliyor, o vakit tekrar ilaca başlamak gerekebiliyor. Bir küme hastada da hastalık aktivitesi büsbütün kaybolup ikincil ilerleyici süreç başlayabiliyor. Bu hastalarda da ilaç değişimine gitmemiz gerekiyor. Tedavi penceresi kapanan hastalarda da artık ilacın bir yarar sağlamadığını gözlemlediğimizde bağışıklık sistemi üzerine tesirli ilaçları sonlandırıyoruz.
Kaynak: Bültenler
