25 Nisan, Dünya Sıtma ile Gayret Günü. Bugün Dünya Sıhhat Örgütü (WHO), dünyanın her yerinde hastalıkla ilgili farkındalık çalışmaları düzenliyor.
Dünyada her yıl 240 milyon sıtma olayıyla karşılaşılıyor. Bunlar 60 farklı ülkede görülüyor ve 400 binden fazla kişinin vefatına neden oluyor.
WHO, geçen yıl 2019’da sıtmaya karşı yapılan ve onaylanan birinci aşının yaygın olarak kullanılmasını önerdi. Fakat uzmanlar, iklim krizi ve artan hava sıcaklıkları yüzünden ölümcül hastalığın daha evvel hiç görülmediği ülkelere bulaşmasından endişeleniyor.
İklim krizinin tesirleri
İngiltere’de Wellcome Trust isimli vakfın bilim dataları kısmında Teknoloji Yöneticisi olan Dr. İsabel Fletcher, “Hava sıcaklıklarının artması, sıtma paraziti taşıyan sivrisineklerin farklı bölgelere gerçek ilerlemesini kolaylaştırıyor” diyor ve devam ediyor:
“İklim krizi, dünyada şimdiye kadar ziyadesiyle soğuk olan bölgeleri bu sivrisineklerin hayatına uygun hale getirecek. Dünya ısındıkça sivrisineklerin bulunduğu alanların da genişlemesini bekliyoruz.”
Birleşmiş Milletler (BM) Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’ne (IPCC) nazaran tüm ülkelerin 2020’nin sonuna kadar belirledikleri iklim maksatlarını uygulamış olması durumunda bile dünya bu yüzyılın sonuna kadar 3,2 derece ısınma istikametinde ilerliyor.
Dünya önderleri, 2030’a kadar karbon emisyonlarını azaltarak global ısınmayı 1,5 derecenin altında tutmayı taahhüt ediyor.
Yükselen hava sıcaklıklarının yanı sıra araştırmacılar, giderek artan yağışların ve nemliliğin, öte yandan da çok kuraklığın sıtma taşıyan sivrisineklerin daha süratli büyümesine ve üremesine yol açabileceğini söylüyor.
Dr. Fletcher, “Araştırmalar, bize Brezilya ve Karayip ülkeleri üzere bölgelerde kuraklık olduğu vakitlerde insanların daha çok su depoladığını gösteriyor, bu da sivrisinkler için ülkü ömür şartları yaratıyor. Bu yüzden de mesela kuraklık devirlerinde dang hummasının daha çok bulaştığını görüyoruz” diyor.
Uzmanların korkusu, dang hummasında tespit edilen bu bulaşıcılığın sıtmada da yaşanması.
Öte yandan araştırmacılar, iklim krizi tesirlerinin sıtmanın varolduğu bölgelerdeki bulaşıcılığını azaltabileceği, hava sıcaklıklarındaki artışın sivrisineklerin o bölgelerden ayrılmasına yol açabileceği ihtimalini de pahalandırıyor. Dr. Fletcher, bu yüzden global ısınmanın tesirlerinin çok dikkatlice incelenmesi gerektiğini savunuyor.
Fletcher, “Gelecek için öngörülerde bulunabilirsek tehlike altındaki ülkeleri tespit edip şimdiden müdahale edebiliriz” diye konuşuyor.
Sıtmanın semptomları
Sıtma, enfekte sivrisineklerin ısırıklarıyla insanlara bulaşan parazitlerden kaynaklanıyor. Bu parazitler tekrar üreyebilmek için kan hücrelerini işgal ve yok ediyor. Hastalık erken teşhis ve tedavi edilmediği takdirde mevte yol açabiliyor. İngiltere Ulusal Sıhhat Hizmetleri’nin (NHS) sıraladığı sıtma semptomları:
Aşı başarısı
İklim krizi yüzünden sıtmayla çabamızda karşımıza yeni zorluklar çıkıyor olsa da bugüne kadar değerli atılımlar da yaşandı.
WHO; Gana, Kenya ve Malawi’de bir milyondan fazla çocuğun sıtmaya karşı aşılandığını açıkladı.
WHO’nun pilot aşı programı birinci olarak Nisan 2019’da Malawi’de başlatılmıştı. Bu programın sonucunda RTS,S/AS01 (RTS,S) isimli aşının inançlı olduğu ve kolaylıkla uygulanabildiği, şiddetli sıtma olaylarını da önemli oranda düşürdüğü tespit edildi.
WHO’nun sıtmayı tedbire stratejisi
WHO, sıtmayı önlemek için bir yol haritası belirledi. Sıhhat örgütünün gayeleri:
WHO, sıtma aşısının Afrika’da yılda 40 ila 80 bin ortasında çocuğun hayatını kurtarabileceğini iddia ediyor.
WHO’nun Sıtma Aşısı Milletlerarası Uygulama Programı Yöneticisi Dr. Mary Hamel, “Aşının pilot programından iki yıl sonra tesirini değerlendirebiliyoruz ve inançlı olduğunu görüyoruz” diyor ve devam ediyor:
“İki yıllık müddette şiddetli sıtma olayları yüzünden hastaneye giriş sayıları üçte bir oranında azaldı.”
RTS,S’ye ek olarak üretilen yeni aşılar da var. R21/Matrix-M isimli aşı üzerinde çalışmalar devam ediyor.
İlaç bölümü devi BioNTech ise Covid-19 aşısında kullandığı mRNA teknolojisini kullanarak yeni bir sıtma aşısı üretmeyi hedefliyor.
Aşı nasıl çalışıyor? Dünyaya yetecek kadar üretiliyor mu?
RTS,S aşısı, bedende Plasmodium falciparum ismiyle bilinen ve Afrika’da en sık görülen ve en ölümcül olan paraziti hedefliyor.
Bir kişi sıtma taşıyan bir sivrisinek tarafından ısırıldığında bu parazit birinci kanına karışıyor ve karaciğer hücrelerine bulaşıyor. Karaciğerdeki parazit bundan sonra olgunlaşıyor, çoğalıyor ve tekrar kana karışarak bu sefer kırmızı kan hücrelerine bulaşıyor ve hastalığa yol açıyor. Aşı, parazitin karaciğere bulaşmasını engelliyor
Aşının tesirli olması için toplam dört doz yapılması gerekiyor. Birinci üç aşı birer ay aralıklara veriliyor. Yeni doğan bebeklere aşının birinci üç dozu beşinci, altıncı ve yedinci aylarda, son doz ise 18’inci ayda yapılıyor.
Sıhhat uzmanları, ülkelerin aşıyı sıtmayı engellemek için hazırlanmış stratejilerin yanı sıra kullanmasını tavsiye ediyor.
WHO, bilhassa Afrika kıtasında Sahra Çölü’nün güneyinde olmakı üzere, aşı talebinin yılda 80 milyonu aşmasını bekliyor. Dr. Hamel, artan talebin karşılanmasında zorluklar yaşanabileceğini söylüyor.
Şu anda aşıyı üreten yalnızca bir firma var, o da GlaxoSmithKline (GSK).
Dr. Hamel, “GSK, yılda 15 milyon doz üretmeyi planlıyor” diyor ve devam ediyor:
“Sözümüzün ardında durmamız ve şiddetli sıtma tehlikesiyle karşı karşıya olan çocuklara gereğince aşı sağlamak için çalışmalarımızı sürdürmemiz gerekiyor.”
